Toespraak Diewertje Blok bij de Dodenherdenking op de Dam
4 mei 2023
Het kan mij soms niet lang genoeg duren, die stilte.
Die indrukwekkende tee minuten die altijd korter lijken en een verademing zijn.
Even weg van het geschreeuw, de meningencarrousel, de intimiderende woorden.
Terug bij jezelf, je eigen gedachten, je eigen geweten.
Stilte is mooi, maar zwijgen kan ook een last zijn.
Mijn moeder hield niet van stilte, niet van zwijgen. En dat was voor mij en mijn zusjes een geluk.
Ze heeft nooit gezwegen over de oorlog, de onderduik, de angst, de idiotie, de vreugde en het verdriet na de bevrijding.
Tweeëneenhalf jaar had ze ondergedoken gezeten en amper geluid mogen maken. Een meisje in de bloei van haar leven dat er niet meer mocht zijn. Ze was 17 jaar oud toe de Tweede Wereldoorlog begon. Een Joods meisje in deze stad in Amsterdam, een meisje met levenshonger.
Toen ik op diezelfde leeftijd uit huis ging om te genieten van nog meer vrijheid, werd die van haar steeds meer ingeperkt. Steeds meer plekken waar het haar verboden werd om te komen. Haar wereld werd steeds kleiner.
Ik probeer het me voor te stellen, kijk naar foto’s uit die tijd. Een vol strand in Zandvoort op een zonnige zomerdag in 1941. Genomen vanaf het duin en naast de trap richting strand gaat een groot bord: “Voor Joden verboden”.
Iedereen op dat volle strand was erlangs gekomen.
Wat hebben ze gedacht? Hebben ze het gezien, weggekeken?
En vaak denk ik dan: wat zou ik doen? Zo’n boord dat een groep landgenoten – je buren misschien wel – wegzet. Mensen terugbrengt tot één deeltje van wie ze zijn: hun kleur, religie, afkomst, noem maar op. Went zoiets?
Zou ik wegkijken?
Mijn oma en opa doken onder bij mensen die niet onverschillig waren, niet wegkeken toen de borden “Verboden Voor Joden” verschenen en die toen het er echt op aankwam moedige keuzes durfden te maken.
Een jong gezin, Jaap en Ans de Haan en hun kleine dochtertje Thea. Het was voor hen zo vanzelfsprekend om te kiezen om te kiezen voor een groter belang dan dat van henzelf.
Een keuze met gevaar voor eigen leven.
Jaap werkte ook nog op de drukkerij waar de verzetskrant Trouw werd gedrukt. Die werd verraden.
Begin februari 1945: Jaap werd met andere medewerkers opgepakt en kort daarna gefusilleerd.
Aan hem denk ik en niet alleen vandaag. Hij en Ans zijn voor mij voorbeelden.
Mijn grootouders en ook mijn moeder overleefden dankzij mensen als Jaap. Thea moest opgroeien zonder vader. Ik besta dankzij mensen als Jaap de Haan. Dat verplicht.
Herdenken is voor mij niet passief, alleen maar bezig zijn met wat er gebeurd is.
Het voor mij om de verbinding, die je maakt met nu en met de toekomst.
Wat doe je met de onverdraagzaamheid van nu in je eigen land, je eigen buurt. Mijn moeder werd Joods door de oorlog. Ineens werd ze teruggebracht tot dat ene facet van de veelzijdige diamant die zij was. Die ieder mens is.
Ieder mens, ieder kind heeft een naam, een gezicht, een geschiedenis een eigen verhaal. Maar hoe makkelijk brengen we zelf nog altijd mensen terug tot een klein deeltje van dat verhaal.
Het is heel mooi één dag per jaar twee minuten te herdenken, maar eigenlijk zouden dit soort vragen ons elke dag moeten bezighouden.
Wat kunnen we leren van de geschiedenis, hoe doen we het zelf? Waar sta ik bij stil?
En niet alleen op 4 mei.