Caritas avond
O gelukzalige eenzaamheid, o eenzame gelukzaligheid.
Dat was een middeleeuws motto van monniken die zich terugtrokken in de woestijn of in de bossen rond de abdijen.
Ze leefden in eenzaamheid, maar wel kwam er iedere dag een jonge monnik eten brengen. Die kreeg dan ook de opdracht de volgende keer een boek mee te nemen. En als de kluizenaar bij het houthakken neen stuk van zijn vinger had afgehakt, wist hij zeker dat er die dag iemand zou komen om te helpen. De meest eenzame monniken leefden in een sociaal verband.
Geen mens is volkomen onafhankelijk. Mensen zijn afhankelijk van elkaar.
Nu lijkt het er wel op dat onafhankelijkheid een groot goed is: “ik heb niemand nodig.”
Maar voor hoelang en in welke situatie klopt dat? Afhankelijk zijn betekent toegeven dat je wel iemand nodig hebt. Je kunt dat erg of vervelend vinden. Je kunt het beter toegeven en van je afhankelijkheid een goed gebruik maken. Je kunt leren in een prettige afhankelijkheid te leven. Een soort levenskunst.
In de liberale samenleving is het “individu” het sterkste mensbeeld. Ik ben een ondeelbaar geheel en mezelf genoeg. Dat kan kloppen zolang het goed gaat.
Als Individuen elkaar tegen komen, dan wordt het botsen. Botsing van belangen.
In een christelijke geïnspireerde samenleving is de “persoon” het sterkste mensbeeld. Persoon betekent letterlijk : door klinken. Ik laat door klinken dat ik er ben. Ik laat mijzelf horen. Maar ook : ik laat doorklinken dat ik er voor jou ben, want ik hoor jou ook!
Als personen elkaar tegen komen stemmen ze het door klinken op elkaar af. Harmonie.
Een samenleving van individuen levert eenzamen op; een samenleving van personen schept onderlinge verbondenheid.
Al enkele jaren lang blijkt uit onderzoeken dat eenzaamheid een maatschappelijk probleem is en nog steeds sterker aan het worden is. Eenzaamheid is niet hetzelfde als alleen zijn. Eenzaamheid is niet als persoon gezien worden.
De scherpste definitie van eenzaamheid is: “Ik heb geen mens…”
Hoeveel mensen zijn er in Amstelland die geen mens hebben? Ik zou het niet weten, maar ik denk heel veel.
In Amsterdam zijn het er zestigduizend. Er zijn zestigduizend mensen die hooguit eenmaal pers maand iemand hebben die naar hen omziet. De kapper knipt je haar en is weg. De wijkzuster prikt je bloed of je suiker en is weg. De thuiszorg moet binnen drie kwartier klaar zijn en is weg. Je wordt als individu met een zorgvraag behandeld. Er is zelden iemand die zegt: zullen we samen een kopje koffie nemen. Ik ben er hier voor jou.
Ligt het niet vaak aan de mensen zelf dat ze eenzaam zijn? Vaak wel. Ze worden aangepraat onafhankelijk te willen zijn. Zelfredzaamheid als deugd. Geen beroep te doen op een ander want die kan jou weleens wat terug vragen. Of ook: geen gebruik willen maken van de mogelijkheden die er wel zijn. Er zijn veel initiatieven vanuit organisaties en kerken die heel wat ontmoetingsmogelijkheden in de aanbieding hebben. Hoe laagdrempelig ook, voor veel mensen zijn de laagste drempels al te hoog.
De zorg in de samenleving is georganiseerd rond individuen. Volgens de wet van vraag en aanbod. Het klimaat van zelfredzaamheid verhindert mensen zich in hun kwetsbaarheid te laten zien. Hoe zou de samenleving er uit zien als er aandacht zou groeien voor de mens als persoon? Zou de kwetsbaarheid van een mens die nu gezien wordt als een probleem dat opgelost moet worden, niet anders bekeken kunnen worden. Iemands kwetsbaarheid is mijn uitdaging de ander zo goed mogelijk in ons midden op te nemen?
Wat is eenzaamheid?
Eenzaamheid is een rotgevoel. Een gevoel van leegte en gemis. Het gevoel dat je overbodig bent, er net zo goed niet had kunnen zijn. Het gaat dus om een gevoel en om contact met andere mensen. Anderen kunnen je gevoel niet zien. Ze kunnen ook niet zien hoeveel contact je graag hebt met anderen. Dat maakt eenzaamheid tot een verborgen probleem. Bovendien: als mensen eenzaam zijn, zullen ze dat niet gauw toegeven aan anderen. Mensen die eenzaam zijn, vinden dat onplezierig. Iemand die het fijn vindt om alleen te zijn, noemen we dus niet eenzaam. Onderzoekers gebruiken de volgende definitie van eenzaamheid:
“Een situatie van eenzaamheid is het subjectief ervaren van een onplezierig of ontoelaatbaar gemis aan (kwaliteit van) bepaalde sociale relaties”.
Enkele cijfers
- Er zijn meer dan 4,1 miljoen 55-plussers. Hiervan voelt meer dan 1 miljoen zich eenzaam. Van hen zijn 200.000 extreem eenzaam, zij hebben slechts een keer in de maand een sociaal contact. (Bron: onderzoek TNS/NIPO, november 2012). Van de ruim 2,9 miljoen 65-plussers voelen bijna 900.000 mensen zich eenzaam.
- De groep kwetsbare 65-plussers neemt toe van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. (Bron: SCP, december 2013)
- Ongeveer 30% van de Nederlanders is eenzaam. (Bron: TNS/Nipo 2013)
- Bepaalde groepen lopen een verhoogd risico, zoals chronisch zieken, gehandicapten, ouderen, allochtonen, mantelzorgers, dak- en thuislozen en alleenstaanden.
- Eenzaamheid kan ernstige gevolgen hebben. Eenzaamheid verhoogt de bloeddruk, het stressniveau en de kans op een depressie. Eenzame ouderen blijken 14% meer kans te hebben op een vroege dood dan de gemiddelde persoon. Daarmee is de kans op vroeg overlijden bij eenzaamheid twee keer zo groot als bij overgewicht. (Bron: onderzoek Professor Cacioppo, Universiteit van Chicago / The Journal of Psychology, 2012)
- Van alle 65-plussers woont ongeveer 52% alleen en van alle 75-plussers ongeveer 64,6%. Het meest eenzaam zijn alleenwonende ouderen die gescheiden zijn en weinig sociale relaties hebben. (Bron: SBS Statline)
- Van de ouderen in een zorginstelling, krijgen bijna 10.000 ouderen, nooit bezoek. (Bron: onderzoek Leger des Heils, 2012).
- 1 op de 5 bewoners komt minder dan eens per maand buiten. Sommige ouderen in zorginstellingen komen maar één keer per jaar buiten door gebrek aan vrijwilligers en geen bezoek van familie of vrienden.
- 20% (420.000 ouderen) van de ouderen viert Kerst en Oud en Nieuw niet. Ruim 200.000 ouderen (10 % van de ouderen) in Nederland zitten tijdens de feestdagen zonder bezoek. (Interview-NSS)
- Zelf actief blijven en bijvoorbeeld vrijwilligerswerk doen of deelnemen aan (laagdrempelige) activiteiten vermindert eenzaamheid en de kans op sociaal isolement (Coalitie erbij/ TNS NIPO 2013)
- Uit onderzoek van het Sociaal en Cultureel Planbureau (2013) blijkt dat de groep kwetsbare ouderen in Nederland de komende jaren sterk toeneemt van 750.000 tot 1 miljoen in 2025. Kwetsbare ouderen lopen extra risico op gezondheidsproblemen of opname in een tehuis. Daarnaast vereenzamen zij sneller en de kans op overlijden binnen drie jaar is twee tot drie keer zo groot.
Ik zou niet weten hoe het plaatje eruit ziet als we deze cijfers vertalen naar Amstelland. Ze zullen vrees ik niet mooier zijn.
Wij stellen het thema eenzaamheid aan de orde in deze Caritas bijeenkomt met een concrete vraag: Zou Coalitie erbij in Amstelland ook niet een hulpmiddel kunnen zijn om eenzaamheid te bestrijden. Veel organisaties waaronder kerken zijn bezig.
Kunnen we van elkaar leren, elkaars deskundigheid gebruiken,samen het thema onder de aandacht brengen in de samenleving?
Iemand – een buitenlander – zei het heel sterk. Eenzaamheid is geen probleem. Eenzaamheid is een maatschappelijke zonde. Zonde roept het woord genade op.
Laten we toch zorgen dat wij niet uit elkaars genade vallen en doelloos en voor elkaar onvindbaar zijn.
Tom Buitendijk OCarm.
3 maart 2015